حوزه علمیه اراکشهرستان اراک از شمال به تفرش، از مغرب به همدان و ملایر، از مشرق به محلات و از جنوب به شهرستان خمین و سربند محدود می‌باشد. این شهر در سال ۱۲۳۱ قمری در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. و تا سال ۱۳۱۶ شمسی به سلطان‌آباد عراق عجم معروف بود. تاسیس حوزه علمیه اراک همراه با حضور حضرت آیت‌الله العظمی حائری یزدی در سال ۱۳۲۴ق می‌باشد. اما با انقلاب مشروطه رونق این حوزه بعلت مهاجرت ایشان به کربلا از دست رفت و با رجعت دوباره آیت‌الله حائری به اراک در سال ۱۳۳۲ق بار دیگر رونق به این حوزه علمیه بازگشت اما با دعوت بزرگان قم و هجرت دائمی ایشان به شهر مقدس قم بار دیگر قدرت علمی این حوزه رو به افول گذاشت. بعد از انقلاب اسلامی نیز شاهد سه حوزه در اراک هستیم. ۱ - تاسیس حوزهرونق این حوزه با حضور حضرت آیت‌الله العظمی حائری یزدی (قدس‌سره) آغاز می‌شود. آن بزرگ قبل از سال ۱۳۲۴ق به دعوت بعضی از اهالی اراک به این شهر مهاجرت کرد و تصمیم سکونت و اداره حوزه اراک را داشت که با شروع انقلاب مشروطیت ایران در سال ۱۳۲۴ق به کربلا بازگشت. دیگر بار مردم اراک در سال ۱۳۳۲ق از ایشان دعوت به عمل آوردند و آیت‌الله حائری پاسخ مثبت داده، به اراک آمده و در منزل آقا اسماعیل، فرزند آیت‌الله محسن اراکی اسکان یافت و به تاسیس حوزه علمیه اراک اقدام نمود. ۲ - شاگردان آیت‌الله حائریآقا نورالدین عراقی و سیدمحمدتقی خوانساری و حاج میرزا محمد علیخان و حاج شیخ محمد سلطان العلما در این اقدام مهم همراه حضرت آیت‌الله حائری بودند. با تاسیس حوزه علمیه اراک تشنگان معارف به این حوزه مهاجرت کردند و شمار طلاب از ۳۰۰ نفر تجاوز کرد. برخی از شاگردان مکتب آیت‌الله حائری (قدس‌سره) در اراک به قرار زیر می‌باشند: ۱ـ حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی (قدس‌سره) ۲ـ حضرت آیت‌الله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانگی ۳ـ حضرت آیت‌الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی ۴ـ شیخ مهدی بروجردی ۵ـ سیداحمد خوانساری ۶ـ میرزا عبدالحسین بروجردی ۷ـ حاج میرزا ابوالفضل زاهدی قمی ۸ـ شیخ عباس تهرانی ۹ـ سیداحمد لواسانی ۱۰ـ شیخ حسن توسلی ۱۱ـ میرزا هدایت‌الله گلپایگانی ۱۲ـ شیخ حسن فرید گلپایگانی هشت سال از تاسیس حوزه علمیه اراک می‌گذشت که در سال ۱۳۴۰ق بنا به دعوت بزرگان قم حضرت آیت‌الله حائری با تمامی شاگردانش به قم منتقل گردید و حوزه علمیه قم که رو به افول نهاده بود، جانی تازه یافت. ۳ - مشاهیر علمی اراکاز شهرستان اراک و حوزه آن، دانشمندان بزرگی برخاسته‌اند که نام‌شان در تاریخ تشیع ثبت است: ۱. آیت‌الله حاج میرزا محمود میثمی اراکی، فرزند جعفر (۱۲۴۰ـ۱۳۰۸ق) که در تهران ساکن بود و در همان جا فوت کرد. «دارالسلام» از تالیفات او درباره زندگی حضرت ولی عصر (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) است. ۲ عالم ربانی ملا فتحعلی سلطان‌آبادی (متوفی ۱۳۷۱ق) از مشاهیر علما و اساتید اخلاق محسوب می‌شد. ۳. ملا محمدحسین سلطان‌آبادی (متوفی ۱۳۱۴ق) ۴. ملا محمدرفیع بن عبدالمحمد کزازی (متوفی بعد از ۱۳۰۰ق) ۵. حاج آقا محسن عراقی (۱۲۴۷ـ۱۳۲۵ق) بزرگ خاندان حسن اراکی بود و در زمان خود ریاست دینی و علمی شهر اراک را برعهده داشت. ۶. حاج آقا نورالدین عراقی (۱۲۷۸ـ۱۳۴۰ق) رئیس حوزه علمیه اراک قبل از آیت‌الله حائری یزدی بود. ۷. حاج آقا حسن، فرزند آقا مصطفی عراقی، مشهور به فرید محسنی (متوفی ۱۳۱۵ق) ۸. حاج آقا مصطفی عراقی (۱۲۹۲ـ۱۳۷۱ق) ۹. آقا ضیاءالدین عراقی (۱۲۷۸ـ۱۳۶۱ق) از مبتکرین علم اصول فقه و از بزرگان فقه استدلالی بود. ۱۰. مولی محمدحسین گرهوودی سلطان‌آبادی بن محمدمهدی عراقی (متوفی ۱۳۱۴ق) ۱۱. شیخ محمدباقر عراقی سلطان‌آبادی، معروف به سلطان العلماء اراکی (۱۲۹۴ـ۱۳۸۲ق) ۱۲. میرزا محمد علیخان اراکی (متوفی حدود ۱۳۵۲ق) ۱۳. شیخ عبدالنبی عراقی (۱۳۰۸ـ۱۳۸۷ق) ۱۴. شیخ علی‌اکبر بن محمدباقر شریف عراقی تهرانی نجفی (متوفی ۱۳۷۱ق) ۱۵. سیدعنایت‌الله زین‌الدینی، فرزند آقا سیدسیف‌الله، که در قریه رشیدی چاپلق مدفون است. [۱]
صدرایی خویی، علی، آیت‌الله اراکی، یک قرن وارستگی، ص۱۷ـ۲۱
[۲]
رک: عبید، ظاهرجبار، اهل‌الله، مختصری در شرح حال برخی از مشاهیر علمای استان مرکزی.
۴ - مدارس فعلیمدارس علمیه‌ای که در اراک دایر [۳]
مجله پیام حوزه، تابستان ۱۳۷۵، شماره ۱۰.
[۴]
مجله پیام حوزه، پاییز ۱۳۷۵، شماره ۱۱.
و فعال هستند در اراک به سه حوزه به نام‌های مدرسه امام خمینی، مدرسه آقا ضیاءالدین و مدرسه حاج محمدابراهیم می‌باشند.۴.۱ - مدرسه امام خمینیمدرسه امام (سپهداری سابق) از قدیمی‌ترین مدارس علمیه اراک است. این مدرسه به وسیله یوسف خان سپه‌دار (داماد فتحعلی شاه قاجار) بنا گردیده و مرحوم آیت‌الله حاج آقا محسن عراقی در توسعه آن چنانکه مرحوم محدث قمی در فوائد الرضویة نقل کرده شرکت داشته‌اند و املاک و مغازه‌هایی را وقف کرده‌اند. متاسفانه در زمان طاغوت، در اثر عمل نکردن به وقف‌نامه، مدرسه رو به ویرانی نهاد. در سال ۱۳۳۳ق چهره مدرسه با تشریف فرمایی آیت‌الله العظمی حائری به اراک روشن می‌شود و ستارگان درخشانی مانند حضرات آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی، خوانساری رضوان‌الله علیهم حجره‌های مدرسه را مزین به نور علم و تقوای خود می‌کنند و از خرمن علم آیت‌الله مؤسس، فیض می‌برند. پس از هجرت آیت‌الله مؤسس به قم، با تاسیس و رونق حوزه علمیه قم، این مدرسه، تا این اواخر کم فروغ می‌شود. اما به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی و با قاطعیت حجة‌الاسلام جناب آقای بهرامی (مدیر کل دادگستری اراک) و جدیت مدیر کل اوقاف استان و تلاش‌های بنده، بخشی از موقوفات از دست رفته احیا شد و توانستیم این مدرسه را از انزوا و خرابی خارج کنیم. و هم اکنون مدرسه از نظر کیفیت و کمیت روند مطلوبی را طی می‌کند. در این مدرسه جمعا ۱۵۰ طلبه مشغول تحصیل هستند که علاوه بر فقه و اصول، دروسی مانند اخلاق، تاریخ، حدیث، قرآن و... را هم فرا می‌گیرند. ۴.۲ - مدرسه آقا ضیاءالدینمدرسه آقا ضیاءالدین نیز از مدارس قدیم اراک است. بانی آن آقاضیاءالدین - از عموزادگان مرحوم آیت‌الله حاج آقا محسن - بوده است. این مدرسه پیش از انقلاب به تصرف افراد غیرصالح درآمد که علمای شهر، بویژه مرحوم آیت‌الله صدر، با کوشش فراوان از دست آنان خارج کردند و مرکز تدریس علوم دینی و حوزوی گردید. اما هم اکنون به علت خرابی‌های زیاد و نبودن بودجه کافی رو به خرابی است. امید است با همت مدیریت حوزه علمیه، بودجه لازم برای نوسازی مدرسه اختصاص داده شود. ۴.۳ - مدرسه محمدابراهیم خوانساریمدرسه مرحوم حاج محمدابراهیم خوانساری از جمله مدارس خوب اراک است که هم اکنون تحت اشراف حجة‌الاسلام والمسلمین جناب آقای قاضی‌زاده و طبق برنامه‌های مصوب شورای عالی اداره می‌شود. این مدرسه در زمان آیت‌الله حائری یزدی ساخته شده است. بانی این مدرسه برادر همسر آیت‌الله حائری یزدی بوده است. این مدرسه با بیش از صد نفر طلبه زیر پوشش مدیریت حوزه علمیه قم اداره می‌شود. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه اراک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۹/۱۴. |